Zachowania trudne u dzieci z autyzmem

Czym są zachowania trudne?

Według E. Emerson, „zachowanie trudne to: zachowanie kulturowo anormalne, o takim nasileniu, częstotliwości lub czasie trwania, iż fizyczne bezpieczeństwo osoby angażującej się w nie lub osób postronnych może być zagrożone lub zachowanie, które może poważnie ograniczać możliwość korzystania
ze zwykłych miejsc i instytucji użyteczności publicznej lub może skutkować odmową dostępu do nich”. 

Zachowaniem trudnym nazywamy zatem takie zachowanie, które
utrudnia lub całkowicie uniemożliwia, przejawiającej je osobie, codzienne funkcjonowanie. Ze względu na to, iż jest nieadekwatne do panujących norm społecznych, ma negatywny wpływ na nawiązywanie relacji z innymi. Zachowanie niepożądane u dzieci w okresie przedszkolnym i szkolnym utrudnia proces uczenia się. Stanowi również zagrożenie dla życia lub zdrowia przejawiającej je osoby oraz osób z jej otoczenia.

Warto podkreślić, że zachowania nieakceptowane społecznie, nie są jednorazowymi, sporadycznymi incydentami, lecz stałymi wzorcami zachowania.

Jakie zachowania trudne prezentują najczęściej osoby ze spektrum autyzmu?

Osoby ze spektrum autyzmu przejawiają różnorodne zachowania niepożądane. Są wśród nich: nadmiernie rozwinięte rytuały i rutyny, niektóre zachowania autostymulacyjne, czy zachowania obsesyjno – kompulsywne. Stanowią one często formę ucieczki przed nadmiarem bodźców, wyciszają i uspokajają system nerwowy. Niestety, niekontrolowane i utrwalone, prowadzą do ograniczenia relacji międzyludzkich. Wśród zachowań trudnych wymienić należy również napady złości, krzyk, zachowania agresywne i autoagresywne.

Dlaczego osoby ze spektrum autyzmu prezentują trudne zachowania? 

Każde zachowanie człowieka, również zachowanie trudne, pełni różnorodne funkcje. Dzięki niemu, osoby ze spektrum autyzmu nie tylko starają się wpłynąć na otoczenie, ale również zaspokoić swoje naturalne potrzeby, w tym potrzebę dostarczenia doznań sensorycznych. Niejednokrotnie zachowania nieakceptowane społecznie stają się również próbą ucieczki, unikania wykonania stawianych przed dziećmi zadań.

Czynniki, które warunkują zachowania trudne dzieci z autyzmem, można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Do przyczyn wewnętrznych zalicza się przede wszystkim: zaburzenia somatyczne, sensoryczne, zaburzenia rozwoju psychofizycznego, w tym nadpobudliwość psychoruchową oraz zaburzenia hormonalne pojawiające się szczególnie w okresie dojrzewania.

Wśród przyczyn zewnętrznych wymienia się nieprawidłowe identyfikowanie potrzeb osób ze spektrum autyzmu, czy też utrudniony dostęp do leczenia psychiatrycznego. Pamiętać jednak należy, że do wystąpienia zachowań trudnych mogą przyczynić się również problemy z koncentracją, nadaktywność, czy też problemy z komunikacją, która u osób z autyzmem jest zaburzona. Zachowania te mogą pojawiać się w sytuacjach trudnych i stresujących dla dziecka. Agresja staje się wówczas sposobem radzenia sobie z poczuciem zagrożenia. Dziecko angażuje się w zachowania trudne, ponieważ nie zna innego sposobu komunikowania.

Zachowania niepożądane występujące u dziecka z autyzmem mogą być spowodowane także ograniczonymi wzorcami zachowań lub aktywności. Osoba z autyzmem często potrzebuje przewidywalności i stałości w swoim otoczeniu. Czynności wykonuje w sposób stały i rutynowy, przestrzega konsekwentnie planu dnia, w związku z tym, zmiany w schemacie mogą doprowadzić do wystąpienia zachowań niepożądanych.

W jaki sposób radzić sobie z zachowaniami trudnymi u dziecka z autyzmem?

Niestety, nie ma jednej uniwersalnej metody, tak jak nie ma dwóch identycznych osób z autyzmem. Zawsze należy określić przyczynę wystąpienia zachowania i oddziaływać bezpośrednio na nią. Jeśli np. powodem pojawienia się zachowania trudnego jest brak umiejętności komunikacyjnych, jedynym skutecznym sposobem niwelowania go, będzie wprowadzenie dziecku zastępczych form komunikacji. Wśród form terapii stosowanych w przypadku występowania zachowań trudnych wymienić można między innymi: trening zastępowania agresji, czy  system żetonowy wykorzystywany w terapii behawioralnej. Pamiętać należy, że praca nad zachowaniami trudnymi zawsze wymaga konsekwencji i systematyczności. 

Jeśli zmagasz się z zachowaniami trudnymi u dziecka, warto zasięgnąć porady specjalisty i wspólnie z nim dobrać najskuteczniejszą formę oddziaływania.