Miedź a zdrowie – poradnik dla świadomego konsumenta

Przeciętna dieta w Europie zapewnia 1,1 – 1,4 mg miedzi dziennie, głównie dzięki podrobom, owocom morza, orzechom, ziarnom kakaowca oraz pełnoziarnistym zbożom. Wchłanianie poprawia obecność aminokwasów siarkowych (cysteiny) i organicznych kwasów owocowych; hamują je natomiast fityniany z nasion oraz duże dawki cynku.

Funkcje biologiczne

Miedź stanowi kofaktor około 30 metaloenzymów. Do kluczowych należą: ceruloplazmina (transport żelaza), lizyloksydaza (sieciowanie kolagenu i elastyny), superoksydaza dysmutazowa (SOD1, ochrona antyoksydacyjna), tyrozynaza (synteza melaniny) i cytochrom c oksydaza (łańcuch oddechowy). Pełni też rolę immunomodulatora, uczestnicząc w dojrzewaniu limfocytów T oraz aktywności neutrofili. Mniej oczywistą, ale coraz lepiej udokumentowaną funkcją jest wpływ na neuroprzekaźniki (dopamina, noradrenalina) i plastyczność synaptyczną. Optymalne dzienne spożycie 1,22 mg poprawiało wyniki testów poznawczych u osób ≥ 60 r.ż. w badaniu kohortowym z 2025 r.

Niedobór - przyczyny, objawy, grupy ryzyka

Pierwotny niedobór dietetyczny jest rzadki, ale wtórna hipokupremia to częsta komplikacja po operacjach bariatrycznych: metaanaliza 18 badań (n = 5 624) wykazała, że 16 – 28 % pacjentów rozwija niedobór miedzi w ciągu czterech lat od zabiegu. Inne grupy ryzyka to wcześniaki, osoby żywione pozajelitowo, długotrwale dializowane oraz pacjenci przyjmujący > 50 mg cynku/d w celach leczniczych (np. deksametazon‑zinc w chorobie Wilsona). Objawy obejmują niedokrwistość syderoblastyczną, neutropenię, ataksję oraz spowolnione gojenie ran.

Nadmiar i toksyczność

Ostre zatrucie (≥ 20 mg/kg m.c.) powoduje wymioty i biegunki, a w ciężkich przypadkach uszkodzenie wątroby. Chroniczne przeciążenie (< 10 mg/d, ale przez lata) może indukować stres oksydacyjny i podnosić ryzyko dysfunkcji kognitywnych. Dziedziczna akumulacja miedzi występuje w chorobie Wilsona; leczenie opiera się na chelatorach (D‑penicylamina, trientyna) lub wysokodawkowej suplementacji cynku, która blokuje wchłanianie jelitowe Cu.

Standardy bezpieczeństwa

Światowa Organizacja Zdrowia ustaliła dla wody pitnej próg 2 mg Cu/L; wartość ta umożliwia dzienną konsumpcję 2 – 3 l wody bez przekroczenia UL, nawet przy przyjęciu suplementu diety. W kontekście higieny pracy NIOSH rekomenduje TWA 1 mg Cu/m3 dla dymów i 0,1 mg/m3 dla pyłów zawierających tlenki miedzi.

Suplementacja

Najczęściej spotykane sole (siarczan, glukonian) mają podobną biodostępność; chelaty aminokwasowe wykazują o 7 – 10 % wyższy współczynnik wchłaniania, ale brak dowodów, że przekłada się to na korzyść kliniczną. Przyjmując preparat należy unikać równoczesnego spożycia dużych dawek cynku lub żelaza. Objawem przedawkowania pierwotnie są metaliczny posmak i bóle nadbrzusza, dlatego UL 10 mg/d uznaje się wciąż za bezpieczny margines,

Miedź w technologii medycznej

Poza powierzchniami antybakteryjnymi miedź znalazła zastosowanie w opatrunkach przeciwzakaźnych oraz we wkładkach wewnątrzmacicznych (Cu‑IUD). Jon Cu2+ wywołuje miejscowy odczyn zapalny w endometrium, hamując ruchliwość plemników i uniemożliwiając zapłodnienie; skuteczność tej metody antykoncepcji przekracza 99 % w pierwszym roku stosowania.

Popularna w ajurwedzie praktyka przechowywania wody w naczyniach z czystej miedzi (np. kubek miedziany, dzbanek miedziany) rzeczywiście powoduje dyfuzję jonów Cu2+, ale stężenie rzadko przekracza 0,1 mg/L w temperaturze pokojowej i przy neutralnym pH, co pozostaje znacznie poniżej wytycznej WHO. Wodę o odczynie kwaśnym lub przechowywaną dłużej niż 24 h należy jednak badać, aby nie zbliżyć się do granicy smakowej 2,5 mg/L 

Praktyczne wskazówki na koniec

• Utrzymuj dietę bogatą w orzechy, nasiona i pełne ziarna – już garść orzechów nerkowca (30 g) pokrywa > 70 % RDA.

• Przy suplementacji cynkiem powyżej 25 mg/d kontroluj morfologię i stężenie Cu w surowicy co 3 miesiące.

• Osoby po bariatr ii powinny włączyć 2 mg miedzi dziennie w kompleksie multiwitaminowym.

• Nie używaj wody z boilerów z miedzianą instalacją do przygotowania mieszanki dla niemowląt – najpierw odpuść wodę zimną przez 30 sekund.

• W przypadku objawów niedokrwistości i neuropatii, przy prawidłowym poziomie witaminy B12, oznacz również miedź i ceruloplazminę.

• Gorące, kwaśne napoje (np. lemoniada) nie powinny być dłużej przetrzymywane w czystych naczyniach miedzianych.

• Dla pacjentów z chorobą Wilsona nie wolno przekraczać 1 mg Cu/d, natomiast cynk (150 mg/d) stosować wyłącznie pod kontrolą lekarza.

• Przy planowanej ciąży zabezpiecz 1 mg Cu/d, ale unikaj suplementów typu „mega-dose”, bo przekroczenie UL zwiększa ryzyko stresu oksydacyjnego łożyska.