Zbrodnie stalinowskie i nie tylko - VIDEO

- Mieszkańcy Ziemi Łomżyńskiej byli dotknięci represjami Urzędu Bezpieczeństwa w sposób szczególny, ze względu na wzmożoną aktywność na tym terenie podziemia niepodległościowego – mówił doktor Marcin Zwolski podczas spotkania promującego jego książkę „Śladami zbrodni okresu stalinowskiego w województwie podlaskim”.

Podczas spotkania z autorem, które odbyło się w Muzeum Północno-Mazowieckim w Łomży pracownicy Instytutu Pamięci Narodowej pobrali materiał genetyczny od krewnych ofiar systemów totalitarnych.

Ojciec Hanny Ratowskiej został brutalnie zamęczony przez UB w więzieniu w Białymstoku. W akcie zgonu oprawcy wpisali, że zmarł z powodu gruźlicy. Nie wspomnieli o zadawanych metalowym prętem ciosach i innych bestialskich torturach. Do aresztowania Henryka Brzostka doszło we wrześniu 1945 roku, a jego przyczyną było wypożyczenie partyzantom wozu.

- Partyzanci, ale moim zdaniem to byli złodzieje raczej i bandyci, przyszli do naszej wsi zabrać sąsiadowi świnię. Tata pożyczył im wóz, na który zabita świnia został wrzucona. Ślady krwi prowadziły do wsi i tak do naszego domu trafiła ubecja - wspomina Hanna Ratowska. – Na UB pracowała podobno siostra jednego z bandytów - dodaje córka zamordowanego rolnika.

Akt zgonu Henryka Brzostka datowany jest na 8 maja 1956 roku, ale miejsce jego spoczynku nie jest znane do dziś. Pobranie materiału biologicznego od najbliższej krewnej może pomóc badaczom w zidentyfikowaniu szczątków Polaka pochodzącego z Aleksandrowa w gminie Troszyn.

- Chcę dowiedzieć się, gdzie jest pochowany tata, pragnę tego z całego serca– mówi Hanna Ratowska. – Sąsiad, który był z tatą w więzieniu, wspominał, że ubecy tak torturowali tatusia metalowym prętem, że aż od kości odchodziła skóra. Nam później ubranie oddali nic nie mówiąc, zakrwawione, mokre od potu i śluzu – dodaje z płaczem córka zamordowanego.

Instytut Pamięci Narodowej otrzymał dofinansowanie, dzięki któremu może prowadzić prace archeologiczne i ekshumacyjne na terenie dawnego więzienia w Białymstoku i przyległego do niego ogrodu przy ulicy Kopernika. To drugie miasto w kraju, które prowadzi tego typu śledztwo historyczne. Pierwsze prace ekshumacyjne, które doprowadziły między innymi do zidentyfikowania ciała rotmistrza Witolda Pileckiego, prowadzone były w stolicy na tak zwanej „Łączce” na Powązkach, najsłynniejszym w kraju miejscu pochówku ofiar stalinowskich zbrodni.

W nieznanych miejscach dawnego województwa białostockiego spoczywają prochy wielu represjonowanych przez system komunistyczny. Ciała pomordowanych wywożone i zakopywane były najczęściej w lasach. Zdaniem Marcina Zwolskiego i wielu innych historyków, „wystarczy wiedzieć, gdzie na ubeckim podwórzu znajdowała się toaleta, by rozpocząć tam ekshumacje”. W ciągu dziesięciu lat przez areszty UB przeszło około sto tysięcy osób, do więzień trafiło pięćdziesiąt tysięcy. Ponad trzysta osób zostało zamordowanych.

- Warto zauważyć, że prace ekshumacyjne prowadzą w Polsce także Rosjanie, mają na ten cel olbrzymie środki finansowe – mówi dr Łukasz Lubicz-Łapiński z białostockiego IPN. – Paradoksem może być to, że przy okazji poszukiwań czerwonoarmistów, będzie można także zidentyfikować naszych żołnierzy – dodaje badacz.

Na spotkanie z historykiem Marcinem Zwolskim przybyły także rodziny ofiar represji hitlerowskich. Tata Mirosławy Sipowskiej był łącznikiem w Armii Krajowej, został przez Niemców schwytany w lipcu 1944 roku.

- Niewiele pamiętam z tamtych czasów, miałam wtedy cztery lata. Tatę aresztowali w Grądach, przetrzymywany był w piwnicy we wsi Rutki-Kossaki i ślad zaginął – mówi Mirosława Sipowska. - Nie wiem co się z tatą działo dalej. IPN przesłał nam pismo, z którego wynika, że tata przebywał w więzieniu w Łomży, tam gdzie teraz jest szkoła muzyczna – dodaje.

Pośmiertne losy akowca, tak jak i wielu ofiar dwóch totalitaryzmów, są nieznane. Możliwe, że jego szczątki spoczęły w lesie Giełczyńskim, miejscu kaźni tysięcy Polaków oraz Żydów, o którym historyk i regionalista Henryk Sędziak pisał, że to „łomżyńskie Palmiry”.

- Materiał genetyczny będzie zarchiwizowany i jeśli kiedyś ruszą badania ekshumacyjne, na przykład w Jeziorku albo Giełczynie, zostanie wykorzystany – mówi doktor Łukasz Lubicz-Łapiński. – To być może ostatnia szansa na pobranie materiału genetycznego od najbliższych krewnych ofiar. Odchodzi pokolenie pamiętające wojnę oraz pokolenia późniejsze. Materiał biologiczny pobierany obecnie jest łatwiejszy w archiwizacji, niż pochodzący z leżących w ziemi i zanieczyszczonych szczątków ofiar – dodaje historyk, który pobierał od krewnych ofiar fragmenty błony śluzowej z ust i jest jednocześnie specjalistą od identyfikacji genetycznej rodów rycerskich.

Pobrany podczas spotkania materiałbiologiczny zostanie przekazany do banku Polskiej Bazy Genetycznej Ofiar Totalitaryzmów, działającej na Pomorskim Uniwersytecie Medycznym w Szczecinie. Została ona powołana we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej w ramach projektu naukowo - badawczego „Poszukiwanie nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944-1956”. 

Jolanta Święszkowska